O'zbekistondagi investitsiya muhitidagi keskin o'zgarishlar va M&A tendentsiyalari

O'zbekiston yuqori iqtisodiy o'sishda davom etmoqda, uning boy tabiiy resurslari va Markaziy Osiyodagi eng ko'p aholisi – taxminan 35 million kishi. Ushbu o'sish 2017 yildan beri jadallashgan bir qator islohotlar bilan qo'llab-quvvatlandi.

1. Chet el investitsiyalarining tez o'sishi va M&Aning o'ziga xos holatlari

Hukumatning sarmoyalarni jalb etish borasidagi faol sa’y-harakatlari natijasida keyingi yillarda to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar sezilarli darajada oshdi. 2024- yilda xorijiy investitsiyalar o‘tgan yilga nisbatan 60 foizdan ko‘proqqa oshgani xalqaro ishonchning ortib borayotganidan dalolat beradi. M&A bozorida, ayniqsa, davlat mulkini sotish muhim o'rin tutadi.

[Oxirgi M&A ishi] Avtomobil zavodining keng ko'lamli sotuvi

Yaqinda misol tariqasida, 2025-yil 30-sentabr kuni O‘zbekiston Davlat aktivlarini boshqarish agentligi Samarqand avtomobil zavodidagi davlat ulushining 75,2 foizini Turkiyaning Anadolu Isuzu kompaniyasiga sotishini ma’lum qildi. Savdo narxi 80 million dollarni tashkil etadi va Anadolu Isuzu yirik avtobuslar va elektrobuslar ishlab chiqarish tizimini yo'lga qo'yish uchun qo'shimcha 80 million dollar sarmoya kiritmoqchi. Bu kabi keng ko‘lamli loyihalar mamlakatimizning ishlab chiqarish sanoatiga xorijiy kapitalni jalb etishga bo‘lgan qat’iy xohish-irodasidan dalolat beradi.

2. Chet el investitsiyalarini davlat tomonidan rag'batlantirish: soliq imtiyozlaridan foydalanish

M&A ni ko'rib chiqayotgan yapon biznes egalari uchun eng katta imtiyozlardan biri bu soliq imtiyozlari. Toʻgʻridan-toʻgʻri investitsiyalarni ragʻbatlantiriladigan sohalarga (masalan, IT/dasturiy taʼminot, yengil sanoat, oziq-ovqat, avtomobilsozlik va boshqalar) kirituvchi kompaniyalar investitsiyalari miqdoriga koʻra yer soligʻi, yuridik shaxslarning mol-mulki soligʻi va suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliqdan ozod qilinadi.

To'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar miqdori bo'yicha soliq imtiyozlari davri

To'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar miqdori Imtiyozli davolanish davri
300 ming dollardan 3 million dollargacha 3 yillik soliq imtiyozlari
3 million dollardan 10 million dollargacha 5 yillik soliq imtiyozlari
10 million dollardan ortiq 7 yilgacha soliq imtiyozlari (shartlar amal qiladi)

Ushbu imtiyozli rejimdan maksimal darajada foydalanish uchun M&Ani amalga oshirishdan oldin, sotib olingandan keyingi biznes-rejadagi investitsiya miqdori qaysi imtiyozli davrga to'g'ri kelishini diqqat bilan hisoblash muhimdir.

Maqsadli rivojlanish tarmoqlari

Muvaffaqiyatli M&A imkoniyatlarini oshirish uchun siz hukumat tomonidan o'sish uchun rag'batlantiriladigan yoki yuqori bozor salohiyatiga ega bo'lgan tarmoqlarga yo'naltirishingiz kerak.

A. Texnologiya startaplari (VC Investment Trends)

O‘zbekiston juda ko‘p yosh aholiga ega va tez raqamlashtirilmoqda. 2024 yilga borib Markaziy Osiyo boʻylab VC investitsiyalari yiliga 7 foizga oshishi kutilmoqda , ayniqsa Oʻzbekiston startap ekotizimlari faollashadi. Yaponiyaning texnologik va moliyaviy imkoniyatlaridan foydalangan holda, M&A va fintech, elektron tijorat, agritech va boshqa sohalardagi mahalliy startaplarga ozchilik investitsiyalari kelajakda sezilarli daromad keltirishi mumkin.

B. Yengil sanoat va toʻqimachilik sanoati

Jahon paxta yetishtiruvchi mamlakat sifatida o‘z kuchidan foydalangan holda, mamlakat yuqori qo‘shimcha qiymatga ega bo‘lgan tayyor mahsulotlar (kiyim va trikotaj) ishlab chiqarishga o‘tmoqda. Yaponiyaning ilg‘or sifat nazorati (QC) va ishlab chiqarish samaradorligi bo‘yicha nou-xau mahalliy kompaniyalar tomonidan katta talabga ega bo‘lib, texnik hamkorlik va M&A orqali ishlab chiqarish bazalarini ta’minlash Markaziy Osiyo va Yevropa bozorlariga arzon narxlarda kirishga yo‘l ochadi.

C. Transport, logistika va infratuzilma

Dengiz yo‘li bo‘lmagan O‘zbekiston Xitoy va Yevropani bog‘lovchi “Markaziy Osiyo darvozasi” rolini mustahkamlamoqda va temir yo‘llari, avtomobil yo‘llari va logistikasini zudlik bilan modernizatsiya qilishga muhtoj. Infratuzilma bilan bog'liq davlat korxonalarini xususiylashtirish va mahalliy logistika kompaniyalari bilan M&A ta'minot zanjiridagi asosiy nuqtalarni nazorat qilishda strategik ahamiyatga ega.

M&A strategiyalari va yapon kompaniyalari muvaffaqiyat qozonishi uchun e'tiborga olinadigan fikrlar

Oʻzbekistonda M&A jozibador boʻlsa-da, u rivojlanayotgan bozorlar uchun ham oʻziga xos muammolarni keltirib chiqaradi. Muvaffaqiyatli bo'lish uchun strategik yondashuv va choralar talab qilinadi:

1. Har tomonlama tekshirish (DD)

  • Moliyaviy va huquqiy shaffoflikni ta'minlash: Mahalliy buxgalteriya standartlariga rioya qilish va huquqiy tizimni tez-tez qayta ko'rib chiqish uchun Yaponiyada ham, O'zbekistonda ham huquqiy va buxgalteriya masalalari bilan tanish bo'lgan ekspertlar guruhini yig'ish va tegishli ekspertiza birlashma va sotib olish bo'yicha odatdagi bitimga qaraganda sekinroq va ehtiyotkorlik bilan o'tkazish kerak. Xususan, davlat korxonasi tashkil etilgan paytdan boshlab balansdan tashqari majburiyatlar va atrof-muhitni muhofaza qilish qoidalariga rioya etilishi atroflicha o‘rganilishi kerak.
  • Hukumat munosabatlarini aniqlash: maqsadli kompaniyaning mahalliy hukumat vazirliklari va idoralari bilan munosabatlarini tushunish kelajakda biznesni tasdiqlash va imtiyozli rejimni saqlab qolish uchun juda muhimdir.

2. Mahalliy madaniyat va inson resurslari strategiyasini tushunish

  • Mahalliylashtirishga urg‘u: o‘zbek va rus tillari asosiy tillar bo‘lib, biznes amaliyoti Yaponiyadagidan sezilarli farq qiladi. Mahalliy xodimlarni hurmat qiladigan, yapon texnologiyalari va boshqaruv nou-xaularini ularga majburlashdan ko'ra mahalliy madaniyatga mos keladigan tarzda joriy etadigan "mahalliylashtirish" strategiyasiga ega bo'lish juda muhimdir.
  • Yosh xodimlarni tayyorlash dasturini joriy etish: Xodimlarning o‘rtacha yoshi yosh bo‘lganligi sababli, iqtidorli yosh kadrlarni rivojlantirish va saqlab qolish uchun yapon tilidagi “OJT (ish joyida o‘qitish)” va texnologiyalar transferi dasturlarini joriy etish uzoq muddatli raqobatbardoshlik manbai bo‘ladi.

3. Risklarni boshqarish va chiqish strategiyasi

Iqtisodiy siyosat va geosiyosiy risklar nolga teng emas. Risklarni himoya qilish valyuta kursi risklarini doimiy ravishda kuzatib borish va kapital harakati cheklovlarini yumshatishni va favqulodda vaziyatlarda dastlabki bosqichdan chiqish strategiyasini (biznesni sotish, IPO va boshqalar) ko'rib chiqishni o'z ichiga oladi.