O‘zbek startaplariga sarmoya 3 baravar ko‘paydi! Markaziy Osiyoning rivojlanish mexanizmiga nazar

Markaziy Osiyoda joylashgan O‘zbekiston butun dunyo sarmoyadorlarining e’tiborini tortmoqda. Xususan, mamlakatning startap ekotizimlari sezilarli darajada o‘sdi, so‘nggi yillarda investitsiyalar uch barobarga oshgani xabar qilingan. Bu shunchaki raqamli o'sish emas; Bu O‘zbekiston iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish va raqamlashtirishni faol qo‘llab-quvvatlayotganidan va Markaziy Osiyo mintaqasi uchun o‘sishning yangi dvigateli sifatida e’tiborni tortayotganidan dalolatdir.

Prezident Shavkat Mirziyoyevning islohotlari bir paytlar yopiq bo‘lgan O‘zbekiston iqtisodiyotini ochib, uni xorijiy investorlar uchun jozibador bozorga aylantirdi. Hukumat tomonidan IT infratuzilmasini faol rivojlantirish va startaplarni qo‘llab-quvvatlash chora-tadbirlari tufayli mamlakatimiz yosh avlodida tadbirkorlik ruhi ravnaq topmoqda. Ushbu jadal o'sish global iqtisodiy notinchlik davrida yangi sarmoyaviy imkoniyatlarni qidirayotgan biznes egalari va xalqaro moliya institutlarini e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydigan tendentsiyadir . Ammo O‘zbekiston bu muvaffaqiyatga qanday erishdi? Uning o'sishi ortida qanday omillar turibdi va kelajakda qanday istiqbollar bor?

O‘zbekistonning tez rivojlanayotgan startap ekotizimi

O‘zbekistonning startap ekotizimlari so‘nggi yillarda hayratlanarli darajada rivojlandi. Ayniqsa, hukumatning “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi bu o‘sishda mustahkam poydevor bo‘ldi. Xususan, IT-parklar tashkil etish , soliq imtiyozlari, xorijiy kompaniyalarni jalb etish chora-tadbirlari mamlakatimiz va xalqaro tadbirkorlar va investorlar uchun muvaffaqiyatli muhit yaratdi. Masalan, IT-parklarda joylashgan kompaniyalar katta soliq imtiyozlari va korporativ va daromad solig'i bo'yicha imtiyozlardan foydalanishlari mumkin. Bu FinTech, EdTech, elektron tijorat va AgriTech kabi turli sohalarda innovatsion startaplarning ketma-ket paydo bo'lishiga olib keldi.

O‘zbekistonning qariyb 36 millionlik yosh aholisi, ularning yarmidan ko‘pi 30 yoshgacha bo‘lgan yoshlar ham ushbu ekotizimning hayotiyligiga katta hissa qo‘shmoqda. Raqamli mahalliy avlod jamiyatning o'zagi bo'lgan mamlakat bozor o'sishini tezlashtirib, yangi texnologiyalar va xizmatlarni juda yaxshi qabul qiladi. Bundan tashqari, smartfonlarning kirib borishi va internet infratuzilmasining kengayishi raqamli xizmatlarning kengayishiga turtki bermoqda. 2023 yilga borib oʻzbek startaplariga investitsiyalar oʻtgan yilga nisbatan uch baravar koʻpayib, oʻn millionlab dollarni tashkil etishi xabar qilinmoqda. Bu raqamlar O‘zbekistonning Markaziy Osiyo mintaqasida venchur investitsiya bozorida yangi harakatlantiruvchi kuch sifatida mavjudligini yaqqol ko‘rsatib turibdi.

Mintaqaviy miqyosda O‘zbekiston Qozog‘iston kabi qo‘shni davlatlarning muvaffaqiyatlaridan saboq olib, o‘zining kuchli tomonlarini ishga soladigan rivojlanish strategiyalarini ishlab chiqmoqda. Ko‘pgina startaplar avvalo ichki bozorda o‘zini namoyon qiladi, so‘ngra Qozog‘iston, Qirg‘iziston va Tojikiston kabi qo‘shni Markaziy Osiyo bozorlariga, shuningdek, Rossiya va Yaqin Sharq mamlakatlariga kirib borishni maqsad qiladi. Bu O'zbekistonning butun mintaqa uchun innovatsion markaz sifatida o'zini namoyon etishiga yordam bermoqda. Bu bum faqat iqtisodiy o'sish bilan bog'liq emas; shuningdek, yangi ish o'rinlari yaratilishiga va texnologik innovatsiyalarga olib keladi, butun jamiyat rivojiga hissa qo'shadi.

Investitsion omillar va jozibador bozor salohiyati

O‘zbekistonda startap-investitsiyalarning jadal o‘sishi ortida bir qancha aniq omillar, shuningdek, investorlarni jalb qiluvchi jozibador bozor salohiyati bor. Eng e’tiborlisi, yuqorida aytib o‘tganimizdek, hukumat tomonidan kuchli islohot va raqamlashtirishni olg‘a surayotgani. Prezident Mirziyoyev rahnamoligida qonunchilik tizimi shaffoflashtirildi, valyuta jo‘natmalari liberallashtirildi, tartibga solish jadal sur’atlarda rivojlanib, xorijiy investorlar kirib kelishi uchun qulay sharoit yaratildi. Bu avvallari mamlakatdan uzoqlashishga moyil bo‘lgan xatarlarni sezilarli darajada kamaytirdi va ko‘plab global kompaniyalar va venchur kapitalistlar endi o‘z e’tiborini O‘zbekiston bozoriga qaratmoqda.

Ikkinchidan, katta va yosh ichki bozorning mavjudligi. Taxminan 36 million aholiga ega, ularning aksariyati yoshlar, raqamli xizmatlar va isteʼmol tovarlariga talab oʻsishda davom etadi. Xususan, internet va smartfonlar keng tarqalgani sari elektron tijorat, onlayn ta’lim va fintech xizmatlari kabi raqamli yechimlarga talab ortib bormoqda. Bu startaplarning rivojlanishi uchun qulay zamin yaratadi va ularga barqaror biznes modellarini yaratish imkoniyatini beradi.

Qolaversa, O‘zbekiston Markaziy Osiyoning markazida joylashgani uchun geografik afzalliklarga ega. Qo'shni mamlakatlarga oson kirish muvaffaqiyatli mahalliy biznes modellarini qo'shni bozorlarga kengaytirishni osonlashtiradi. Bu o‘zbekistonlik startaplarga boshidanoq “mintaqaviy bozor”ni hisobga olgan holda biznes strategiyalarini ishlab chiqish imkonini beradi va bu ularga o‘sish imkoniyatlarini kengaytirish imkonini beradi. Darhaqiqat, ko'plab kompaniyalar Qozog'iston, Qirg'iziston va Tojikiston kabi Markaziy Osiyo mamlakatlarini o'zlarining birinchi xorijdagi kengayish yo'nalishlari sifatida nishonga olishmoqda.

Nihoyat, biznes yuritishning nisbatan arzonligi ham jozibador xususiyatdir. Ish haqi, ofis ijarasi va infratuzilma to'lovlari rivojlangan mamlakatlarga nisbatan past bo'lib, startaplarga cheklangan kapital bilan o'z bizneslarini samarali boshlash va rivojlantirish imkonini beradi. Bu omillar O‘zbekistonni Markaziy Osiyodagi eng qiziqarli rivojlanayotgan investitsiya bozorlaridan biriga aylantiradi.

M&A tendentsiyalari va xalqaro investorlarning e'tibori

O‘zbekiston startap bozorida hozirda A seriyasigacha bo‘lgan bosqichda venchur investitsiyalar ustunlik qilmoqda, biroq bozorning etuklashuvi sari qo‘shilish va qo‘shib olish (M&A) tendentsiyasi asta-sekin yaqqol namoyon bo‘lmoqda. Joriy M&A dolzarblik ko‘rsatkichi 6/20 darajasida unchalik yuqori bo‘lmasa-da, bu bozor hali ham o‘sishning dastlabki bosqichida ekanligini ko‘rsatadi va “chiqish strategiyasi” sifatida M&A kelajakda tobora muhim ahamiyat kasb etishi kutilmoqda. Ko'pgina global va mintaqaviy korporatsiyalar innovatsion texnologiyalar, xizmatlar va tez o'sib borayotgan mijozlar bazasini qo'lga kiritish uchun istiqbolli startaplarni sotib olishni o'ylay boshlaydi.

Xalqaro investorlar, ayniqsa venchur kapital firmalari (VK) O‘zbekiston startaplariga faol sarmoya kiritmoqda. Ular mamlakatning yuqori o'sish sur'atlari, yosh demografik va kuchli hukumat qo'llab-quvvatlashiga e'tibor qaratib, kelajakdagi yagona shoxli kompaniyalarning salohiyatiga pul tikishmoqda. Raqamli toʻlov tizimlarini taklif etuvchi fintech kompaniyalari, onlayn oʻquv platformalarini ishlab chiquvchi edtech kompaniyalari va qishloq joylarni raqamlashtirishga koʻmaklashuvchi agritech kompaniyalari alohida eʼtiborni tortmoqda. Bu tarmoqlar O‘zbekistonning iqtisodiy rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo‘lib, katta daromad olish imkoniyatini taqdim etadi, shuning uchun ular xalqaro investorlarning e’tiborini tortmoqda.

Biroq, xalqaro investorlar sarmoyani ko'rib chiqishda e'tiborga oladigan bir nechta umumiy fikrlar mavjud. Birinchidan, huquqiy tizimning barqarorligi va shaffofligi . O‘zbekiston hukumati asosiy e’tiborni korrupsiyaga qarshi kurash va sud-huquq islohotlariga qaratmoqda, bu esa investitsiya muhitining ishonchliligini oshirdi. Ikkinchidan, startapning kengayishi va uning mintaqaviy yoki global bozorlarga kengayish salohiyati. Ular O‘zbekiston bozoridagi muvaffaqiyat qo‘shni Markaziy Osiyo davlatlari va boshqa rivojlanayotgan iqtisodiyotlarga kengayish uchun pog‘ona bo‘lib xizmat qiladimi yoki yo‘qligini baholaydilar. Nihoyat, boshqaruv jamoasining qobiliyati va aniq biznes-rejaning mavjudligi yoki yo'qligi ham muhim mezondir.

Birlashma va sotib olish nuqtai nazaridan, hozirgi e'tibor yirik mahalliy kompaniyalar tomonidan sotib olish va mintaqada faoliyat yurituvchi xorijiy kompaniyalar tomonidan kichikroq xaridlarga qaratiladi. Biroq, bozor yanada rivojlangani va muvaffaqiyatlar tarixi ortib borayotgani sababli, biz transchegaraviy M&A hajmining oshishini kutmoqdamiz. Bu kapital aylanma mexanizmlarini mustahkamlaydi va O‘zbekiston startap ekotizimini yanada rivojlantiradi . Xalqaro sarmoyadorlar ushbu transformatsiya davrida dastlabki bosqichdagi imkoniyatlarni intiqlik bilan izlaydilar.

Kelajak istiqbollari va barqaror o'sish muammolari

O‘zbekiston startap ekotizimining kelgusida kuchli o‘sishda davom etishi kutilmoqda. Davomli davlat yordami, katta yosh aholi va raqamlashtirish to'lqini bu tendentsiyani yanada tezlashtiradi. Xususan, “Raqamli O‘zbekiston – 2030” kabi milliy strategiyalar to‘g‘ri amalga oshirilsa, yangi yagona shoxli kompaniyalarning paydo bo‘lishi shunchaki orzu emas. Elektron tijorat, FinTech va EdTech kabi sohalardan tashqari, AI, katta ma'lumotlar va IoT kabi ilg'or texnologiyalardan foydalanadigan startaplar paydo bo'lishi va iqtisodiyotni diversifikatsiya qilishga hissa qo'shishi kutilmoqda. Kelajak yorqin va umidga to'la.

Biroq, barqaror o'sishga erishish uchun bir nechta muammolarni hal qilish kerak. Eng muhimi – inson resurslarini rivojlantirish . Tez rivojlanayotgan IT-sanoatni qo'llab-quvvatlash uchun yuqori malakali muhandislar va global istiqbolga ega biznes rahbarlarini etishtirish juda muhimdir. Hukumat ta'lim islohotini olg'a surmoqda, ammo to'liq samara ko'rish uchun vaqt kerak bo'ladi. Sanoat va akademiya hamkorligini mustahkamlash, chet eldan mutaxassislarni taklif qilish va onlayn ta'lim dasturlarini kengaytirish shoshilinch zarur bo'ladi.

Keyinchalik, biz moliyalashtirish manbalarini diversifikatsiya qilishimiz kerak. Hozirgi vaqtda venchur investitsiyalari asosan urug'lik va A seriyali bosqichlarga qaratilgan, ammo kompaniyalar o'sib borishi bilan ular kattaroq moliyalashtirish (B seriyasi va undan keyingi) va IPO (birlamchi ommaviy takliflar) kabi chiqish strategiyalari uchun imkoniyatlarini oshirishlari kerak bo'ladi. Bunga erishish uchun ichki kapital bozorlarini rivojlantirish, xalqaro investorlar bilan hamkorlikni yanada kuchaytirish zarur bo‘ladi. Davlatga qarashli fondlar va xususiy venchur kapital fondlari faoliyatini jonlantirish va butun ekotizimda mablag‘lar aylanishini rag‘batlantirish muhim ahamiyatga ega.

Huquq tizimida barqarorlikni yanada mustahkamlash , xalqaro standartlarga muvofiqligini ta’minlash ham muhim masalalardandir. Investorlar uzoq muddatli istiqbolda xotirjamlik bilan investitsiya qilishlari uchun intellektual mulk huquqlarini himoya qilish, shartnomalarni bajarishda shaffoflik va boshqaruvni kuchaytirish muhim bo'lib qolmoqda. Hukumat ushbu islohotlar ustida faol ishlamoqda, biroq u o'z taraqqiyotini xalqaro hamjamiyatga aniq namoyish etishda davom etishi kerak.

O‘zbekiston Markaziy Osiyodagi “uxlab yotgan gigant” dan “uyg‘ongan o‘sish dvigateli”ga aylanmoqda. O‘zbekistonning startap ekotizimi ushbu muammolarga to‘g‘ridan-to‘g‘ri qarshi turish va ularni hal etish orqali nafaqat mintaqaviy iqtisodiyotda, balki jahon iqtisodiyotida ham muhim rol o‘ynaydi. Ushbu dinamik bozor xorijda kengaytirishni rejalashtirayotgan biznes egalari uchun jozibador investitsiya imkoniyatlarini taklif qilishda davom etadi. Biz kelajakdagi voqealarni diqqat bilan kuzatib boramiz!