OTB O‘zbekiston iqtisodining o‘sish prognozini qo‘llab-quvvatladi, lekin tashqi xavflar: imkoniyatlar va muammolar haqida ogohlantirmoqda

O'zbekiston iqtisodiyotining hozirgi holati va OTBning bahosi

Osiyo taraqqiyot banki (OTB) Oʻzbekistonning 2025-yilga moʻljallangan iqtisodiy oʻsish prognozini saqlab qoldi. Bu esa kuchli ichki talab va faol sarmoyaviy faollik iqtisodiyotni kuchli surʼatda tutayotganidan dalolat beradi. Xususan, qishloq xo‘jaligining tiklanishi ham o‘sish sur’atlariga salmoqli hissa qo‘shmoqda, ichki iqtisodiyotning turli jabhalari ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. So‘nggi yillarda O‘zbekiston hukumati bozor iqtisodiyoti yo‘lida dadil tarkibiy islohotlarni ilgari surmoqda va bu islohotlar xalqaro tashkilotlar tomonidan yuqori baholandi.

Mamlakat yosh, mo‘l ishchi kuchi va mo‘l-ko‘l tabiiy resurslarga, jumladan, tabiiy gaz, oltin va uranga ega bo‘lib, iqtisodiy o‘sish uchun mustahkam zamin yaratadi. OTB hisobotida qayd etilishicha, ushbu ichki omillar joriy barqaror o‘sish prognozini qo‘llab-quvvatlaydi. Shu bilan birga, hisobot ushbu optimistik ko'rinish ortida e'tibordan chetda qolmasligi mumkin bo'lgan tashqi xavf-xatarlar yotishi haqida ogohlantiradi. Mamlakat pandemiyadan tiklanar ekan va global geosiyosiy o‘zgarishlar davom etar ekan, O‘zbekiston iqtisodiyotining barqarorligi sinovdan o‘tishda davom etadi. Bundan tashqari, inflyatsiyani nazorat qilish hukumat uchun asosiy ustuvor vazifa bo'lib qolmoqda, bunda narxlar oshishining uy xo'jaliklarining xarid qobiliyatiga ta'siri yaqindan nazorat qilinadi.

Hukumat iqtisodiyotning ochiqligi va raqobatbardoshligini oshirish maqsadida savdoni erkinlashtirish, davlat korxonalarini xususiylashtirish, ishbilarmonlik muhitini yaxshilashga alohida e’tibor qaratmoqda. Bu sa’y-harakatlar xorijiy sarmoyalarni jalb etish va barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlashda muhim qadamdir. Xususan, hukumat raqamlashtirish va taʼlim va sogʻliqni saqlash sohalariga investitsiyalarni kuchaytirishni ragʻbatlantirmoqda, bu esa inson kapitalining uzoq muddatli mustahkamlanishiga olib kelishi kutilmoqda. O‘zbekiston Markaziy Osiyo mintaqasida iqtisodiy markazga aylanish salohiyatiga ega va uning rivojlanishi qo‘shni davlatlarga katta ta’sir ko‘rsatadi.

Yaqinlashib kelayotgan tashqi xavflar va geosiyosiy o'zgarishlar

O‘zbekiston iqtisodiyoti oldida turgan eng muhim tashqi xavflardan biri bu uzoq davom etgan Rossiya-Ukraina urushidir. Bu mojaro Oʻzbekiston uchun muhim iqtisodiy hamkor boʻlgan Rossiyadan pul oʻtkazmalari daromadlari boʻyicha noaniqlikni keltirib chiqardi. Ko‘plab o‘zbekistonlik mehnat muhojirlari Rossiyada ishlaydi va ularning pul o‘tkazmalari mamlakat iqtisodiyotini moliyalashtirishning muhim manbai hisoblanadi. Pul o'tkazmalari daromadining pasayishi uy xo'jaliklarining iste'moli va investitsiyalariga bevosita ta'sir qilishi mumkin.

Bundan tashqari, xalqaro savdo yo‘llaridagi uzilishlar va logistika xarajatlarining oshishi savdoga juda bog‘liq bo‘lgan O‘zbekistonni tashvishga solmoqda. O‘zbekistonning asosiy savdo hamkorlari bo‘lmish Xitoy va Rossiyada iqtisodiy o‘sish sur’atlarining sekinlashuvi O‘zbekiston eksport bozoriga o‘z ta’sirini ko‘rsatmoqda va xom ashyo narxining o‘zgarishi xavfini e’tibordan chetda qoldirib bo‘lmaydi. Xususan, tabiiy gaz va paxta kabi asosiy eksport tovarlariga xalqaro narxlarning tendentsiyasi mamlakatning byudjet daromadlariga bevosita ta'sir qiladi.

Markaziy Osiyodagi geosiyosiy keskinliklar sarmoyaviy muhitga ham soya solishi mumkin. Qo'shni Afg'onistondagi beqarorlik mintaqaviy xavfsizlikka ta'sir qiladi va savdo va infratuzilma loyihalari rejalarida noaniqlikni keltirib chiqaradi. Jahon iqtisodiyotining sekinlashuvi haqidagi xavotirlar kuchayib borayotgan bir paytda, O‘zbekistonning eksportga yo‘naltirilgan sanoati raqobat kuchayishi va tashqi bozorlarda zaif talabga duch kelishi mumkin. Bu tashqi omillar Oʻzbekistonning toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalarni (TDI) jalb qilish boʻyicha saʼy-harakatlariga ham taʼsir qilishi mumkin va investorlar ushbu xavf omillarini sinchkovlik bilan baholashlari kerak. Hukumat ko'p tomonlama savdo aloqalarini o'rnatish va yangi bozorlarni o'rganish orqali ushbu xavflarni diversifikatsiya qilish bo'yicha ishlarni davom ettirmoqda.

Investorlar tomosha qilish uchun sektorlar va imkoniyatlar

O‘zbekiston hukumati iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish va barqaror o‘sish sur’atlariga erishish maqsadida ma’lum tarmoqlarga mahalliy va xorijiy sarmoyalarni faol ravishda jalb qilmoqda. Xususan, quyidagi sohalar investorlar uchun katta imkoniyatlar yaratadi:

• Energiya : Xitoyning quyosh va shamol resurslaridan foydalangan holda qayta tiklanadigan energiya manbalarini rivojlantirish mamlakatning energiya xavfsizligini ta'minlash va uning ekologik maqsadlariga erishish uchun katta va'da beradi. Quyosh va shamol elektr stansiyalarini qurish bo‘yicha keng ko‘lamli loyihalar amalga oshirilmoqda.
• Qishloq xoʻjaligi va oziq-ovqat sanoati : Paxtachilikdan tashqari meva-sabzavot yetishtirish ham rivojlanmoqda. Oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash sanoatini modernizatsiya qilish va qo‘shimcha qiymatni oshirish eksport raqobatbardoshligini mustahkamlashda muhim omil bo‘lmoqda.
• Turizm : Samarqand va Buxoro misolida keltirilgan mamlakatning boy tarixiy va madaniy merosi xalqaro sayyohlar uchun asosiy diqqatga sazovor joy hisoblanadi. Infratuzilma va xizmat ko‘rsatish sifatini yaxshilash orqali turizmdan tushadigan daromadlar sezilarli darajada oshishi kutilmoqda.
• IT va raqamlashtirish : Yosh aholi bilan IT xizmatlariga, dasturiy ta'minotni ishlab chiqishga va raqamli infratuzilmaga investitsiyalar jadallashib bormoqda. Hukumat, shuningdek, “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasini ilgari surmoqda va startaplarni qo‘llab-quvvatlashni kuchaytirmoqda.

Bundan tashqari, hukumatning davlat korxonalarini xususiylashtirish dasturi uzoq muddatli istiqbolda katta M&A imkoniyatlarini taqdim etishi mumkin. Hali boshlang'ich bosqichlarida bo'lsa-da, oshkoralik va samaradorlikni oshirish mamlakatni strategik investorlar uchun jozibador nishonga aylantiradi. Infratuzilmaga talab ham yuqori, avtomobil, temir yo‘l, elektr tarmoqlari va telekommunikatsiyalarni modernizatsiya qilish loyihalari qurilish va tegishli xizmatlar sohalarida katta biznes imkoniyatlarini taqdim etadi. Kengayayotgan ichki bozor va yosh demografiya iste’mol tovarlari va xizmat ko‘rsatish sohalaridagi tadbirkorlik subyektlari uchun ham qulay shart-sharoit yaratmoqda. Maxsus iqtisodiy zonalar (EIZ) va erkin zonalarda soliq imtiyozlari va imtiyozlar ham investorlar uchun jozibador.

M&A, xorijda kengaytirish strategiyalari va risklarni himoya qilish

O‘zbekistonda M&A bozori hali boshlang‘ich bosqichida. Natijada, ko'plab xorijiy kompaniyalar bozorga birinchi navbatda to'liq miqyosdagi M&A orqali emas, balki strategik hamkorlik va qo'shma korxonalar (QK) orqali kirishga moyildirlar. Bu mahalliy ishbilarmonlik muhiti va amaliyotini tushunish, risklarni bo'lishish va biznes bazasini yaratish uchun samarali yondashuvdir. Toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalarni (TDI) jalb qilish hukumatning ustuvor yoʻnalishi boʻlib, ishlab chiqarish bazalarini yaratish yoki xizmat koʻrsatish taklifi orqali bozorga kirish keng tarqalgan.

Chet elga chiqishni rejalashtirayotgan kompaniyalar uchun sinchkovlik bilan tekshirish juda muhimdir. Mahalliy huquqiy tizimlar, buxgalteriya hisobi standartlari, mehnat qonunlari va biznes amaliyotlarini chuqur tushunish muvaffaqiyat kalitidir. Xususan, korruptsiya xavfiga qarshi kurashish va shaffoflikni ta'minlash bo'yicha chora-tadbirlar hatto xalqaro standartlar nuqtai nazaridan ham nihoyatda muhimdir. Hukumat boshqaruv islohotlarini ilgari surmoqda va qonun ustuvorligini puxta tatbiq etish va ishbilarmonlik muhitini yaxshilash ustida ishlamoqda, biroq doimiy monitoring zarur.

Mintaqaviy integratsiya tendentsiyalarini e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi. O‘zbekistonning Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqiga (YEOI) qo‘shilish rejalari kelajakda tarif to‘siqlari va savdo qoidalariga jiddiy o‘zgartirishlar kiritishi mumkin. Bu bozorga kirishni kengaytirish imkoniyatini taqdim etadi, lekin ayni paytda yangi raqobat muhitini yaratish xavfini ham o'z zimmasiga oladi. Investorlar ushbu o'zgarishlarni diqqat bilan kuzatib borishlari va ularni o'z strategiyalariga kiritishlari kerak.

Risklarni himoya qilish strategiyalari quyidagilarni o'z ichiga oladi:

• Etakchi mahalliy kompaniyalar bilan hamkorlik : Bozor bilimlari va tarmoqlaridan foydalanish.
• Siyosiy xavf sug'urtasidan foydalanish : O'z aktivlaringizni investitsiya yo'nalishidagi siyosiy va iqtisodiy tebranishlardan himoya qiling.
• Bosqichli investitsiya yondashuvi : past boshlang'ich investitsiyalar va bozor etuklashgan sari kengayish.

"Rivojlanayotgan chegara bozori" sifatida O'zbekiston yuqori daromad va yuqori xavf bir vaqtda mavjud bo'lgan qiziqarli investitsiya muhitini taklif etadi. To'g'ri strategiya va risklarni boshqarish bilan siz ushbu o'sib borayotgan bozorda muvaffaqiyat qozonishingiz mumkin.